Bầu cử Tổng thống Mỹ diễn ra như thế nào?

Trong những năm qua, người Mỹ đã quen với việc các đêm bầu cử của họ diễn ra như một chương trình trò chơi với những tiết lộ bất ngờ đến trước giờ đi ngủ (mặc dù có một vài ngoại lệ như cuộc bầu cử năm 2000). Trên thực tế, những thông tin kiểu này chưa bao giờ đơn giản hay dễ hiểu như khi chúng xuất hiện. Và năm nay lại đang hứa hẹn một đêm bầu cử không như cũ.

Kiểm phiếu lâu hơn bình thường

Các lá phiếu qua thư đặt ra một thách thức đối với những người làm công tác bầu cử, vì chúng phải được lấy ra khỏi phong bì theo cách thủ công và được xác minh là hợp lệ trước khi được đưa vào máy lập bảng để tính số phiếu. Mặc dù nhân viên bầu cử ở ít nhất 33 tiểu bang đã bắt đầu xử lý phiếu bầu một tuần hoặc hơn trước ngày bầu cử, các cuộc kiểm phiếu này có thể vẫn chưa kết thúc vào đêm bầu cử, tùy thuộc vào số người tham gia. Trong một nửa các tiểu bang đông gồm cả "bang chiến trường" Pennsylvania và Wisconsin, quá trình xử lý không thể bắt đầu cho đến chính ngày bầu cử.

Ngoài ra, ở 22 tiểu bang (cộng với Washington D.C.), các lá phiếu qua thư có dấu bưu điện trước ngày bầu cử (hoặc trong một số trường hợp là ngày trước đó) vẫn có thể được tính ngay cả khi chúng đến muộn hơn vài ngày, kéo dài thêm quá trình kiểm phiếu. Điểm mấu chốt là bất kỳ tổng số phiếu bầu nào được báo cáo vào đêm bầu cử sẽ vẫn chưa là con số chính thức.

Đương kim Tổng thống Mỹ Donald Trump và cựu Phó Tổng thống Joe Biden đã có hai cuộc tranh luận nảy lửa trước ngày bầu cử 3/11. Ảnh: Getty

Sự lựa chọn của cử tri

Không giống như các cuộc bầu cử khác của Mỹ, trong đó cử tri chọn trực tiếp người chiến thắng, hàng triệu phiếu bầu Tổng thống sẽ không thực sự được bầu cho đương kim Tổng thống Donald Trump hoặc cựu Phó Tổng thống Joe Biden. Thay vào đó, họ sẽ tính vào một cuộc kiểm phiếu trên toàn tiểu bang để chọn ra phiếu của các đại cử tri. Tổng cộng có 538 phiếu đại cử tri trên toàn quốc và ứng viên Tổng thống cần ít nhất 270 phiếu đại cử tri để giành chiến thắng.

Ngoại trừ hai tiểu bang (Maine và Nebraska), còn lại ứng cử viên có số phiếu phổ thông nhiều nhất trên toàn tiểu bang sẽ nhận được toàn bộ phiếu đại cử tri của tiểu bang đó. Điều này khiến cho về mặt lý thuyết một ứng cử viên chỉ cần giành được 142/538 phiếu đại cử tri ở 11 bang có nhiều đại cử tri nhất là đã có thể trúng cử (28/55 ở California, 18/34 ở Texas, 16/31 ở New York, 14/27 ở Florida, 11/21 ở Illinois, 11/21 ở Pennsylvania, 11/20 ở Ohio, 9/17 ở Michigan, 8/15 ở Georgia, 8/15 ở Bắc Carolina và 8/15 ở New Jersey - Tổng số phiếu đại cử tri ở 11 bang này là 271/538 phiếu, đủ để trở thành Tổng thống).

Riêng hai bang Maine và Nebraska thì người chiến thắng trong cuộc bỏ phiếu phổ thông trên toàn tiểu bang nhận được hai trong số các phiếu đại cử tri và người chiến thắng ở mỗi khu vực Hạ viện nhận được một phiếu đại cử tri. Đó là lý do tại sao đảng Dân chủ năm nay đang nhắm mục tiêu vào quận 2 của Nebraska còn đảng Cộng hòa để mắt đến quận 2 của Maine. Cả hai đảng đều hy vọng sẽ rút được lá phiếu đại cử tri quý giá ra khỏi trạng thái có khả năng đi ngược lại.

Cử tri xếp hàng đi bỏ phiếu trực tiếp ở St Petersburg, Florida. Ảnh: EPA.

Dấu mốc ngày 14/12

Theo luật liên bang, mỗi tiểu bang sẽ có thời hạn cho đến 8/12 để giải quyết mọi tranh cãi hoặc tranh chấp liên quan đến việc phân bổ nhóm đại cử tri theo luật tiểu bang của mình. Điều đó có hiệu quả mang lại cho các bang hơn một tháng sau ngày bầu cử để giải quyết mọi thách thức đối với số phiếu phổ thông, xác nhận kết quả và trao phiếu đại cử tri cho người chiến thắng. Nếu họ làm như vậy trước ngày này, Quốc hội nhất định phải tôn trọng kết quả. (Phán quyết năm 2000 của Tòa án Tối cao Mỹ trong vụ ông George W.Bush kiện đối thủ Al Gore liên quan đến việc liệu bang Florida có áp dụng đúng các quy tắc kiểm phiếu lại của riêng mình hay không và liệu những quy tắc đó có vi phạm bảo đảm bảo vệ bình đẳng của Hiến pháp hay không). Khi đó, Tòa Florida yêu cầu kiểm đếm lại phiếu bầu nhưng Tòa tối cao liên bang đã ra phán quyết cấm việc này. Điều đó giúp ông George W.Bush giành trọn 29 phiếu đại cử tri của bang Florida, nâng tổng số phiếu đại cử tri của ông lên 271 phiếu - hơn đúng 1 phiếu so với yêu cầu. Ông Al Gore lúc đó đã giành được 266 phiếu đại cử tri và có nhiều hơn số phiếu phổ thông so với đối thủ.

Thông thường, các đại cử tri sẽ nhóm họp tại các bang tương ứng của họ vào thứ 2 sau ngày thứ 4 thứ 2 trong tháng 12 (năm này là ngày 14/12). Hiến pháp nghiêm cấm họ gặp gỡ nhau như một nhóm trên toàn quốc. Các đại cử tri phải bỏ phiếu cho các ứng cử viên có tên mà họ được bầu. Trên thực tế, 32 tiểu bang (cộng với Washington D.C.) có luật nhằm ràng buộc các đại cử tri với các ứng cử viên của họ. Nhưng những người được gọi là "đại cử tri thiếu đức tin" đôi khi đã phá vỡ cam kết, mặc dù không bao giờ đủ để thực sự xoay chuyển tình thế. Ví dụ, vào năm 2016, 5 đại cử tri đảng Dân chủ đã bỏ phiếu cho những người khác ngoài cựu Ngoại trưởng Hillary Clinton và 2 đại cử tri đảng Cộng hòa đã bỏ phiếu cho những người không phải ông Donald Trump. Trong bất kỳ trường hợp nào, lá phiếu của đại cử tri phải được chuyển cho Chủ tịch Thượng viện và một số quan chức khác trước ngày thứ Tư của tuần thứ 4 trong tháng 12 (năm nay là ngày 23/12).

Do ảnh hưởng của đại dịch COVID-19, nhiều cử tri Mỹ đã lựa chọn cách bầu cử qua thư. Ảnh: Getty

Trong tổng số 50 bang của Mỹ, mỗi bang sẽ được trao một số đại cử tri nhất định, phân bổ dựa trên quy mô dân số của mỗi bang, tương ứng số ghế trong Hạ viện và Thượng viện Mỹ. Ví dụ như bang California là bang có dân số lớn nhất, có 55 đại cử tri. Ngược lại, Delaware, bang có dân số nhỏ nhất, chỉ có 3 đại cử tri. Hiện Hạ viện Mỹ bao gồm 435 ghế, Thượng viện gồm 100 ghế. Riêng Quận Columbia không có đại diện tại Quốc hội nhưng được bầu 3 đại cử tri. Như vậy, tổng số đại cử tri tương ứng sẽ là 538.

Nhân viên tại cơ quan bầu cử ở hạt Dade-Miami đang chuyển các lá phiếu bầu cử qua thư lên xe tải của Bưu điện Mỹ. Ảnh: Getty

Vai trò của Quốc hội

Quốc hội thứ 117 của Mỹ sẽ tuyên thệ nhậm chức vào ngày 3/1/2021. Ba ngày sau, một phiên họp chung chính thức được mở để kiểm tra lần cuối các lá phiếu của đại cử tri, tuyên bố người chiến thắng và ngày nhậm chức. Bất kỳ cặp nào gồm một Thượng nghị sĩ và một đại diện đều có thể phản đối bất kỳ phiếu bầu nào nếu họ thấy không thoả đáng hay không đúng luật. Chẳng hạn, sau cuộc bầu cử năm 2004, Hạ nghị sĩ Stephanie Tubbs Jones thuộc đảng Dân chủ ở bang Ohio và Thượng nghị sĩ Barbara Boxer thuộc đảng Dân chủ ở California đã đệ đơn phản đối về 20 phiếu đại cử tri ở Ohio, cáo buộc "có nhiều bất thường về bầu cử nghiêm trọng" ở tiểu bang đó. Nhưng để duy trì sự phản đối như vậy, cả hai viện phải bỏ phiếu (riêng). Trong trường hợp ở bang Ohio, lưỡng viện Mỹ đã đều từ chối thử thách này.

Mỗi tiểu bang phải nộp một bộ phiếu đại cử tri cho Quốc hội và đó là điều thường xảy ra. Sau cuộc bầu cử tranh chấp Hayes-Tilden năm 1876, trong đó 3 tiểu bang đệ trình hai bộ phiếu đại cử tri mâu thuẫn nhau, Quốc hội đã thông qua Đạo luật về số cử tri để cố gắng thiết lập các quy tắc trong trường hợp việc này bị tái diễn. Theo luật đó, nếu hai bộ phiếu xung đột được đệ trình (giả sử, một bộ của cơ quan lập pháp do Đảng Cộng hòa điều hành và một bộ do Thống đốc đảng Dân chủ) - và Hạ viện và Thượng viện không thể thống nhất bộ nào là bộ hợp pháp, thì các phiếu đại cử tri được chứng nhận bởi bang Thống đốc được cho là sẽ thắng thế. (Thậm chí còn có thể xảy ra những điều kỳ lạ: Năm 1960, Thống đốc Hawaii lần đầu tiên chứng nhận các đại cử tri của Phó Tổng thống Richard Nixon, nhưng sau một cuộc kiểm phiếu, các đại cử tri lại nghiêng về Thượng nghị sĩ John F. Kennedy. Cả hai nhóm đại cử tri đã họp và bỏ phiếu cho ứng cử viên cam kết của họ; khi đến thời điểm Quốc hội quyết định bên nào là hợp pháp, ông Richard Nixon tự nguyện rút lui.)

Hiện đã có hàng chục triệu cử tri Mỹ đi bầu cử sớm.

Trong trường hợp kiểm phiếu diễn ra suôn sẻ trong năm nay, Phó Tổng thống Mike Pence sau đó sẽ thông báo liệu ông và Tổng thống Donald Trump có tiếp tục công việc của họ trong 4 năm nữa hay là ứng viên Tổng thống của đảng Dân chủ Joe Biden và Kamala Harris sẽ thay thế.