Bùi Quang Thanh và những nẻo đường thơ

Tôi đọc gần tháng nay mới xong. Đây là tập thơ có nhiều phần, gồm trường ca; thơ văn xuôi; thơ song ngữ; thơ thiếu nhi...

Bùi Quang Thanh viết về nhiều đề tài, từ “Huyền thoại núi Hồng” của quê hương xứ Nghệ, đến “Bên tượng đài anh hùng Phan Đình Giót”; đến “Trước cây si buôn Đôn” rồi thánh địa Mỹ Sơn, địa đạo Vĩnh Mốc...

Là một nhà báo, Bùi Quang Thanh đi nhiều, biết được nhiều nơi, hẳn vậy; Bùi Quang Thanh từng là bộ đội thời chống Mỹ ở chiến trường B3 nên có cả một phần thơ dày dặn: Thơ viết những năm đánh Mỹ (1971-1975). Nhiều trải nghiệm trong đời, nhiều thể nghiệm trong thơ, nhưng, mọi nẻo đường thơ lại quay về với cái tôi bản ngã, quay về chính THƠ.

Bìa cuốn “Bùi Quang Thanh thơ” của tác giả Bùi Quang Thanh.

Tôi thích nhất trong tập này bài thơ “Nhân thế”.

“Hạt tình rồi cũng gió bay/ Hạt lộc chia hết - trắng tay: hạt buồn/ Này hạt dại! Này hạt khôn/ Như cánh chuồn chuồn chao đảo thế nhân/ Cứ làm hạt thóc ngày xuân/ Mẹ gieo buổi sớm nẩy mầm buổi trưa/ Cứ làm cánh mạ đong đưa/ Đất ải cha bừa lúa trổ bông thơm/ Cứ làm hạt tấm hạt cơm/ Hoặc làm cọng rạ nhành rơm dâng đời/ Phố phường ngửi bụi mà chơi/ Cuối ngày lại ước về nơi quê mùa”.

Nói về thơ xưa nay có nhiều quan niệm khác nhau. Thánh Augustine cho rằng: “Thơ là men rượu say của ma quỷ!”. Samuel Rogers: “Thơ là ngôn ngữ của thần thánh”... Nữ nhà thơ người Mỹ Louise Gluck vừa nhận Giải thưởng Nobel văn chương năm 2020 quan niệm thơ là “Phong cách của tư tưởng...”.

Ông cha mình xưa nay vẫn coi thơ như một “Ngôi đền thiêng”. Nhưng, ngày nay, nhiều người ở xứ ta lại cho rằng thơ như “Một quảng trường” ở đó ai cũng có thể ra, vào, ai cũng có thể múa may, nhảy nhót... Riêng tôi, tôi vẫn cho rằng thơ là điệu tâm hồn đến với những tâm hồn đồng điệu như một câu nói của ai đó. Tôi thích hai câu thơ này của nhà thơ Lê Quốc Hán: “Chập chờn đợi phút thăng hoa/ Câu thơ nối được hồn ta, hồn người”.

Nhà thơ chỉ sáng tạo ra thơ thực sự khi có “Phút thăng hoa”, câu thơ, bài thơ mới “Nối được hồn ta, hồn người”. Nếu nhà thơ chỉ ngồi bày đặt ra ra những thứ, những chữ cho có vẻ lạ, có vẻ khác người, khác đời thì làm sao rung động được người đọc. Tôi vẫn luôn luôn nghĩ về điều mà tiên sinh Trương Trào viết trong “U mộng ảnh” (bản dịch vủa Nguyễn Hiến Lê) rằng: “Tuyệt tác văn chương từ cổ chí kim đều viết bằng huyết lệ”.

Dài dòng như vậy là tôi muốn nói về những câu thơ, những bài thơ mà Bùi Quang Thanh viết về chính những gì mình trải nghiệm sâu sắc, những gì đã đọng lại trong tâm hồn nhà thơ, không thể không viết ra. Là cuộc đời, là tình người, là quê hương mu thịt... đó mới thực sự là những câu thơ tôi thích: “Bên biển xanh chẳng soi nổi bóng mình/ Trước gương trong không gọi về tuổi trẻ/ Bạc đầu rồi vẫn còn ngơ dại thế/ Cũng mình thôi mà chắc đã là mình...”. (Tự khúc)

Tôi thiển nghĩ đề tài chỉ là cái cớ để nhà thơ bộc lộ tâm trạng của mình. Đọc đôi dòng về tiểu sử tôi mới biết, nhà thơ Bùi Quang Thanh quê ở Cẩm Tiến, Cẩm Xuyên, Hà Tĩnh.

Ngày còn học phổ thông, huyện Kỳ Anh quê tôi chưa có trường cấp ba, tôi phải khăn gói ra học cấp III Cẩm Xuyên. Tôi ở trọ tại nhà một người họ hàng xa ở xã Cẩm Tiến. Ở đó có giếng Vàng nước trong vắt. Cho đến bây giờ tôi vẫn thuộc lòng mấy câu ca dao: “Nước giếng Vàng vừa trong vừa mát/ Nâu chợ Chùa nhuộm áo lâu phai/ Cá Cẩm Nhượng, khoai Mục Bài/ Khuyên ai về huyện Cẩm kẻo một mai tiếc thầm”.

Ở một vùng quê như thế nên trong thơ Bùi Quang Thanh luôn đau đáu về quê hương, dù là viết về đề tài gì, ở đâu. Và những câu thơ về quê hương trong thơ Bùi Quang Thanh sâu nặng, có sức gợi, sức cảm: “...Núm rốn mẹ vùi bên rễ mít/ Tan vào mạch đất, níu hồn con/ Mẹ giờ nấm có vuông đất hẹp/ Hương khói chờ mong đến mỏi mòn...”. (Với người tiễn bạn về quê)

Ngay cả khi nhà thơ viết về kinh thành hoa lệ, hồn thơ vẫn đượm màu quê kiểng: “...Ngột ngạt thị thành giờ cao điểm/ Mẹ ngồi thơm thảo chút hồn quê/ Mẹt hoa gốc phố như thầm gọi/ Một thuở Tràng An bỗng ùa về” (Một thưở Tràng An).

Người thơ phải sống thế nào, yêu thế nào, gắn bó với bạn bè, quê hương xứ sở thế nào mới có thể viết ra những câu thơ chân thật hết mình: “...Khi mặt trời trườn ra khỏi đê mê/ Có hai thằng say quẹo về hai ngả...” (Tiệc rượu ngày sinh nhật). “...Trời xa xanh rộng quá/ Và nỗi buồn chơi vơi...” (Chơi vơi). “...Lão ngồi má tọp, mắt nheo/ Nước sông Nhật Lệ chảy theo dòng đời” (Người cất vó bên sông Nhật Lệ). “...Giật mình, hè qua đông tới/ Cái ngày không ai mong đợi/ Chập chờn từ phía thu sa” (Sa thu). “Gà trống thuộc mỗi chữ o/ Thế mà sáng sáng gáy to nhất làng...”. (Học chữ).

Những nẻo đường thơ Bùi Quang Thanh đã đi qua khá phong phú, đa dạng; Nhưng, cuối cùng lại trở về với chính tâm hồn mình, với thơ như bốn câu thơ của nhà thơ Bùi Quang Thanh in ở trang đầu của tập sách: “Mảnh trăng cong- sợi tơ vàng/ Treo chung chiêng giữa muôn vàn khen, chê/ Ai hờ hững, ai say mê/ Tự ru mình giữa bốn bề đa đoan (Với thơ).

Tháng 12-2020