Bùi Nguyên Khiết: Ngời sáng một vùng biên cương

Và cứ thế dòng cảm xúc về người chiến sĩ cầm bút ngời sáng một vùng biên cương cứ dạt dào, cứ khắc khoải trong một người làm báo trẻ như tôi.

Bài hát của cố nhạc sĩ Triệu Lam Châu ra đời vào năm 2014 khi UBND thành phố Lào Cai quyết định đặt tên cho tuyến phố nối từ phố Nguyễn Hữu An tới phố 22 tháng 12 mang tên phố Bùi Nguyên Khiết, tạo nên một tam giác bao bọc ngôi trường THCS Bình Minh. Với giai điệu thành kính, tự hào mang đậm chất văn hóa vùng cao Tây Bắc, ca từ khúc triết, giàu hình ảnh, bài hát đã một lần nữa làm sáng lên hình ảnh của một nhà báo, nhà văn đã hy sinh thân mình để bảo vệ mảnh đất Mường Khương (Lào Cai) yêu dấu. Bài hát thực sự gây xúc động với những ai có dịp đến phố Bùi Nguyên Khiết, được ngắm nhìn sự “thay da đổi thịt” của thành phố miền biên viễn.

Liệt sĩ, nhà báo, nhà văn Bùi Nguyên Khiết.

Đặt chân đến đây hôm nay, tôi còn thấy ánh mắt của những em học sinh ở Trường THCS Bình Minh đầy hào hứng khi nghe cô giáo kể về tấm gương của nhà báo, nhà văn Bùi Nguyên Khiết, người có tên đường mà ngày ngày các em vẫn tung tăng “cắp sách đến trường trong muôn vàn yêu thương”. Đó chắc chắn là những bài học bổ ích làm hành trang cho các em bước vào đời, biết trân trọng cuộc sống và nỗ lực hết mình trở thành những người có ích cho xã hội, cho quê hương.

Lại nhớ lần trò chuyện cùng em gái của nhà văn Bùi Nguyên Khiết là bà Bùi Thị Mỵ trong tư gia ở phố Phương Mai (Hà Nội) mà không ít lần bà đã lấy tay gạt nước mắt khi kể về người anh trai yêu quý của mình. Với người phụ nữ ở tuổi xấp xỉ “xưa nay hiếm” này thì ngày 17-2-1979 là ngày không thể nào quên, đó là ngày anh trai của bà hy sinh sau hơn 6 giờ chiến đấu anh dũng với quân bành trướng ở điểm cao 1378 chốt biên giới Lao Páo Chải (huyện Mường Khương, tỉnh Lào Cai).

Thực ra Bùi Nguyên Khiết không phải người lính, ông đặt chân đến Lào Cai làm nghề “gõ đầu trẻ” rồi chuyển sang viết văn, làm báo ở Báo Hoàng Liên Sơn. Rạng sáng 17-2 năm ấy có mặt tại điểm nóng chiến sự, ông đã tạm quên “thân phận” của nhà báo với chiếc máy ảnh và quyển sổ quen thuộc mà trực tiếp cầm súng chiến đấu và đã anh dũng hy sinh.

Hôm nay, khi kể lại với tôi câu chuyện này, giọng bà Mỵ bỗng nghẹn lại. Với bà, Lào Cai xưa chỉ là một tỉnh rất xa, ở đó có Sa Pa sương mù giăng giăng… còn nay bà đã biết nhiều hơn, hiểu nhiều hơn. Hơn 40 năm qua, mỗi mùa xuân về lòng bà lại xốn xang nghĩ đến Lào Cai, nơi người anh của mình đã cống hiến trọn tuổi thanh xuân cho Tổ quốc. “Nơi đây là con đường anh đã chọn, con đường mùa xuân vĩnh hằng của anh. Nơi đây bạn bè và nhân dân chân tình mộc mạc, đầy ắp tình thương yêu với anh mà không thể nơi nào có được, không ở đâu có được nữa”.

Nói như nhà văn Lỗ Tấn: “Người chết chỉ thực sự chết khi không còn sống trong lòng người khác” thì nhà văn, nhà báo Bùi Nguyên Khiết vẫn sống trong lòng người thân, bè bạn, vẫn như tấm gương soi sáng cho thế hệ nhà báo nước nhà. Sinh thời, nhà văn Nguyễn Thành Long từng nhận xét, đó là con người sống đẹp, viết đẹp, chết đẹp. Nhà thơ Trúc Thông thì nói một cách hình tượng: “Khiết nó đẹp và trong sáng như bông hoa rừng Sa Pa, chỉ Lào Cai mới có được”.

Nhà thơ Pờ Sảo Mìn cũng từng có những câu thơ xúc động về bạn: “…Có một người giáo viên giản dị/ Đạp nhanh chiếc xe Thống Nhất/ Càng ghi-đông bên dài bên ngắn/ Mặc tấm áo bông xanh sờn cũ/ Lên lớp giảng mỗi sáng lạnh căm/ Đáng yêu và duyên dáng xiết bao/ Một khẩu súng đi săn không bắn bao giờ/ Với kẻ thù thì khác/ Những loạt đạn AK khạc ra lửa đỏ/ Thắp một vầng sáng/ Nơi biên cương Tổ quốc” (Trích bài thơ “Người trẻ mãi không già”).

Cùng là người miền xuôi lên Lào Cai dạy học, nhà văn Ma Văn Kháng có mối thân tình với Bùi Nguyên Khiết. Có lần, tác giả “Mùa lá rụng trong vườn” đã kể: “Năm Nguyễn Văn Trỗi hy sinh, Khiết viết thư cho tôi, nói đại ý: Anh Trỗi 24 tuổi đã chói sáng như một tấm gương anh hùng. Tôi bằng tuổi anh Trỗi, chưa làm được cái gì ra hồn cho đất nước, tự thấy hổ thẹn quá! Sự thật thì Khiết cả cuộc đời đã có thể ngẩng cao đầu kiêu hãnh. Sống chân thành với cuộc sống, gắn bó máu thịt với đất nước bằng một tình yêu máu thịt, sẵn sàng xả thân để bảo vệ những tín điều thiêng liêng, đó là phẩm chất cao quý, là tư thế của một nhà văn chân chính đã được biểu hiện rực rỡ ở anh”.

Nhà báo, nhà văn Bùi Nguyên Khiết (phải) trên chốt Lao Páo Chải.

Nói đến những người bạn tri âm, tri kỷ của Bùi Nguyên Khiết sẽ là thiếu sót nếu không nhắc đến nhà văn Mã A Lềnh. Chính nhà văn người Mông này đã cất công lặn lộn nhiều lần từ Lào Cai về quê hương Xích Thổ (huyện Nho Quan, tỉnh Ninh Bình) của bạn rồi ra Hà Nội gặp gỡ bà Mỵ để sưu tầm và biên soạn cuốn sách dày hơn 600 trang, mang tên “Bùi Nguyên Khiết văn chương và cuộc đời” (Nhà xuất bản Hội Nhà văn, năm 2014).

Đây chính là cuốn tư liệu lịch sử quý giá với ăm ắp những tác phẩm nổi tiếng một thời, như “Ông cháu người bắt rắn”, “Đi bên một vì sao”, “Bóng dáng thân yêu”, “Mùa hoa ban nở”… và cả những dòng tâm sự của rất nhiều nhà văn, nhà báo dành cho người bạn quá cố. Cuốn sách nói như “con gái rượu” của nhà văn là chị Bùi Thị Nguyên Khánh (hiện là giáo viên Trường Tiểu học thị trấn Chờ số 2, huyện Yên Phong, tỉnh Bắc Ninh) là “để bố sống mãi với người và đất biên cương Lào Cai”.

Giờ đây trên mảnh đất “nơi con sông Hồng chảy vào đất Việt” không chỉ có một con phố mang tên ông mà còn có một Quỹ học bổng mang tên ông mà cách đây 3 năm nhân kỷ niệm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam (21-6), Đồn Biên phòng Pha Long, UBND xã Tả Ngải Chồ (huyện Mường Khương, tỉnh Lào Cai) cùng Hội Nhà báo tỉnh Hưng Yên, Đài Phát thanh và Truyền hình tỉnh Hưng Yên đã nỗ lực gây dựng để khuyến khích, động viên các em học sinh nghèo vượt khó vươn lên ở nơi ông đã hy sinh. Quỹ học bổng ra đời đã thực hiện ý nguyện dang dở của thầy giáo Bùi Nguyên Khiết lúc sinh thời, đó là làm sao thúc đẩy ngành giáo dục Lào Cai phát triển, để có những người con có tri thức và tâm huyết xây dựng quê hương miền biên viễn giàu đẹp hơn.

Viết những dòng cuối này, tôi vào mạng và vô tình biết được nhân kỷ niệm 58 năm ngày thành lập (10-4-1963 – 10-4-2021), Báo Lào Cai đã trân trọng đăng bài viết “Có một tuyến phố ghi danh nhà báo liệt sĩ” mà ở đó tác giả, nhà báo Cao Cường viết về con đường mang tên Bùi Nguyên Khiết với câu kết nhiều suy ngẫm: “Thật hữu duyên, 5 năm sau ngày thành phố Lào Cai đặt tên anh tại tuyến phố mới xây dựng, cơ quan Báo Lào Cai cũng được tỉnh chuyển từ phường Kim Tân về trụ sở Khối 4, phường Bắc Lệnh, nơi chỉ cách phố mang danh người đồng nghiệp - nhà báo liệt sĩ Bùi Nguyên Khiết chừng 1 km. Và đó là nơi những người cầm bút chúng tôi thi thoảng tìm đến, dừng lại ít phút để tự hào, tưởng nhớ về một nhà báo, liệt sĩ anh hùng…”.

Vâng, Bùi Nguyên Khiết vẫn còn đó, tên tuổi của ông đã tạc vào năm tháng như nhắc nhở mỗi chúng ta về một lớp người đã sống, đã viết và đã chiến đấu vì lý tưởng: “Cái quý giá nhất của cuộc đời là lòng yêu nước”.